Muş’ta ticaret sektörü son yılların en kötü dönemini yaşıyor. Fert başına düşen gelirin Türkiye ortalamasının altında kaldığı ilde, ekonominin en canlı sektörü olan ticaret kesimi ciddi bir durgunluk seyri içinde. Küresel krizin etkisinin hissedilmesiyle birlikte, ellerindeki stok mallarla ayakta durmaya çalışan sektörde, kırılganlık yerini daralma ve tükenişe terk ediyor.
Kent merkezinde ticaretin en işlek ve canlı olduğu alanlarda kapanan, devredilen işyeri sayısında patlama yaşanıyor. Ceylan Plaza gibi ticaretin yoğun olduğu alışveriş merkezinde onlarca dükkan boş durumda. İşyerlerinin vitrinlerini mallar değil “kiralık” veya “devren satılıktır”, tabelaları süslüyor. Günlük işletme masrafını bile karşılayamayacak duruma düşen esnaf ise çaresiz halde, dükkan ve tezgahını bekliyor. Alım gücü zaten düşük olan halkın kriz paniğiyle alışverişten kesilmesi, ticarette durgunluk ötesi bir durum oluşturuyor. Nakit alışverişin tamamen bitme aşamasına geldiği ticaret sektöründe kredili satışlarda da büyük düşüş yaşanıyor. Vatandaş kredili satışlara da temkinli yaklaşıyor, esnaf ise siftah etmeden, umutlarını bir sonraki güne yığarak işyerinden ayrılıyor. İstasyon Caddesi üzerinde bulunan alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve küçük esnaflar durgunluktan dert yanarak, çoğu zaman siftahsız kepenk kapattıklarını belirtiyorlar. Doğu Anadolu Bölgesi illeri içinde kendi halinde ve diğer illere göre ekonomik anlamda canlılığını kaybetmeyen ilimiz, toplam alışveriş hacmi bakımından bölgenin diğer illerinin gerisinde. Sınır ticaretinin yapıldığı illerde ticaret bu alana yoğunlaşırken, Muş’ta esnaf ve tüccarının umut kapısı kamu çalışanları ve kamu alımlarında yoğunlaşmış durumda. Son dönemlerde kamu alımlarındaki azalma, kamu istihdam hacminin daralması krizin diğer etkileriyle birleşince, esnaf için tek çıkar yol işi terk etmek olarak gözüküyor.
“ÇİFTÇİ DE CAN ÇEKİŞİYOR”
Kent merkezinde ticaret sektörünün içinde bulunduğu açmazı tespit için, ticaretin en yoğun yaşandığı İstasyon caddesi, Yukarı Çarşı ve Postane civarında, gözlemlemek yeterli. Sektör içinde kalmak için direnen çok sayıda esnaf, dükkân ve tezgahını işletmek amacıyla ev veya özel aracını satılığa çıkarıyor. Belirgin bir sayıya erişen esnaf ise ticaretten çekiliyor, ya da göç hazırlığı yapıyor. Esnafın içinde bulunduğu çıkmaz, il ekonomisinin bugününü olduğu gibi geleceğini de ipotekli ve krizli bir hale sokuyor. Muş esnaf ve tüccarı, krizin etkisini azaltmak için özel tedbirlere yönelen hükümetten çare umuyor. Metropol illere göçün hızlandığı ilde, nüfus hareketliliğinin azalması, sermaye göçünün hız kesmesi için kamu alımlarının Doğu Anadolu Bölgesi illerinden yapılmasını isteyen esnaf ve tüccar, hükümetin hayata geçirmeyi planladığı istihdam paketi içinde bölgeye özel kontenjan ayırmasını bekliyor. Hükümetten, Türkiye’nin en fazla sermaye ve emek göçünün verildiği iller arasında yer alan il için bir “Muş yaklaşımı” sergilemesini isteyen ticaret kesimi, her geçen gün etkisini biraz daha artıran ekonomik krize karşı dayanma ve direnme gücü oluşturulması için bu yapılanmaya gerek olduğunu belirtiyor. Özetle esnaf yarınını göremiyor, içine düştüğü sorunların çözümünü de hükümetten “acil” kaydıyla bekliyor. Öte yandan çiftçinin durumu da içler acısı. Her geçen gün arayış içerisinde giren çiftçiler ise devletten yardım bekliyor. Tütün sektörünün son bulması ile çıkmaza giren tütün üreticileri ise artık tütün ekmeyeceklerini belirtiyorlar.
